طرح صنعتی در قانون ایران

 طرح صنعتی در قانون ایران
بعد از بررسی قوانین داخلی بسیاری از کشورها در ارتباط با طرح صنعتی این بار به تعریف قانون داخلی مصوب 1386 می پردازیم، به طور خلاصه ملاک طرح صنعتی در قانون ایران شکل ظاهری یک کالاست از لحاظ ابعاد ظاهری نه اینکه قابلیت تزئینی یا صرفا بصری داشته باشد.تغییر فنی یا عملکرد یک طرح بدون تغییر در ظاهر آن مشمول ثبت قانونی طرح نمی باشد.
براساس ماده 20در قانون ثبت اختراعات، طرح¬های صنعتی، و علائم تجاری مصوب 1386 ، هرگونه ترکیب خطوط یا رنگ¬ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ¬ها و یا بدون آن، به گونه¬ای که ترکیب یا شکل یک فراورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهر مشمول حمایت از این قانون نمی¬باشد.
با توجه به تعریف فوق ذکر نکات زیر ضروری بنظر می-رسد
1. تعریفی که در ماده 20 قانون از طرح صنعتی به عمل آمده است، تقریباً تعریف جامع و منطبق با تعاریفی است، که در قوانین ملی خیلی از کشورها و همچنین در اسناد منطقه¬ای آمده است.
2. طرح صنعتی با توجه به ماده یاد شده باید در یک کالا و محصول و فرآورده تبلور یابد، بنابراین چنانچه طرح قابلیت تبلور در یک کالا را نداشته باشد نمی-تواند در قالب طرح صنعتی به شرحی که در قانون یاد شده آمده است مورد حمایت قرار گیرد.
3. با توجه به تعریف یاد شده جنبه¬های مختلف طرح اعم از شکل، ساختار و جنبه¬های زیبایی شناختی و زینتی آن می¬تواند مشمول تعریف و در قالب قانون فوق قابل حمایت باشد.
4. بطور کلی ترکیبی از شکل یا طرح و یا رنگ به عنوان یک طرح صنعتی قابل رویت می¬تواند مشمول تعریف فوق باشد.
5. طرح موجب تغییر ترکیب یا شکل محصول خواهد شدالبته تغییر الزاماً نباید موجب زیبایی شود، بلکه صرف تغییر ظاهری کالا ولو اینکه فاقد جنبه¬های زیبایی شناختی و تزئینی باشد می¬تواند در قالب این تعریف مورد حمایت قانون باشد. به عبارت دیگر شکل و ساختار خاص و یا نقوش و تزئینات به کار رفته در کالا موجب تغییر ظاهری محصول می¬گردد.
6. طرح چنانچه در محصولی از صنایع دستی نیز تبلور یابد در قالب قانون قابل حمایت است، بنابراین لازم نیست که طرح صرفاً در کالای صنعتی قابل اعمال باشد.
7. منظور از صنعتی در فرآورده صنعتی ،صنعت به معنای وسیع کلمه و به شرحی است که در کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی آمده است.
8. چنانچه صرفاً کارکرد فنی طرح مورد نظر باشد به عنوان مثال اگر مشکل فنی کوچکی را برای مصرف¬کنندگان حل کند یا استفاده از محصول را برای آنان راحت¬تر کند مشمول تعریف فوق نبوده و در قالب ساز و کارهای دیگر از جمله اختراعات کوچک و یا مدل¬های مفید می-تواند قابل حمایت باشد. البته چنانچه طرح هم دارای کارکرد فنی و هم دارای جنبه زیبایی شناختی و چشم-نوازی باشد و موجب تغییر ظاهری کالا گردد، جنبه¬های زیبایی شناختی و تزئینی آن می¬تواند مورد حمایت این قانون باشد.
9. با توجه به اصلاح “فرآورده صنعتی” در تعریف به نظر می¬رسد اموال غیر منقول از قبیل ساختمان یا چیزهایی دیگری که فراورده صنعتی و کالا تلقی نمی¬شوند مانند مایع، گاز، الکتریسته، نور و مواد غیرقابل رویت از شمول تعریف فوق خارج باشند. به عبارت دیگر، طرح¬های مربوط به سازه که منجر به احداث بنا و ساختمان می¬شوند و علی¬الاصول عنوان کالا یا فرآورده صنعتی را با خود به همراه ندارند از شمول تعریف فوق خارج¬اند. به عنوان مثال طرح یک ایستگاه پمپ بنزین یک طرح مربوط به سازه است که از یک سو در نتیجه یک فرآیند صنعتی ایجاد نشده و از سوی دیگر در عرف به آن کالا اطلاق نمی¬گردد. البته به نظر می¬سد که خانه¬های پیش ساخته که کالا تلقی می¬گردند و قابلیت تولی انبوه و حمل و نقل را دارند، در صورت دارا بودن سایر شرایط مشمول تعریف فوق باشند.
10. طرح باید این قابلیت را داشته باشد که بصورت انبوه و در قالب فرآیند صنعتی قابل تولید باشد، به عرات دیگر، طرح در قالب طرح صنعتی قابل حمایت است که در فرآیند صنعتی و در حد انبوه قابل تولید باشد و استفاده و کاربرد صنعتی طرح از جمله ویژگی است که طرح در قالب قانون یاد شده را از طرح¬های که صرفاً جنبه هنری دارند و در قالب کپی رایت قابل حمایت هستند خارج می¬کند.
البته قابلیت تبلور طرح روی محصولی از صنایع دستی هم تحت شرایطی کفایت می¬کند که طرح را در شمول قانون فوق قرار دهد.
به عبارت دیگر اگر طرح بر روی کالا یا کالاهایی استفاده شود که فرآیند تولید آن صنعتی نباشد بلکه دست ساز (صنایع دستی) باشد در قالب قانون طرح صنعتی قابل حمایت خواهد بود. این رویه قانونگذار برای کشورهای در حالتوسعه از قبیل ایران که دارای حجم وسیعی از کالاهای دست ساز و صنایع دستی است قابل توجیه بنظر می¬رسد. البته اگر تولید صنعتی را به صورتی که آقای تام هیویت و … تعریف کرده¬اند در نظر بگیریم با مشکل در اینخصوص مواجه نخواهیم بود؛ زیرا از نگاه نامبرده، تولید صنعتی عبارت است از ساختن اقلام تمام شده¬ای از مواد اولیه با دست و یا با استفاده از ابزار و یا ماشین¬آلات.
11. با توجه به اینکه تعریف، شامل شکل¬های سه بعدی هم می¬شود، بنابراین بنظر می¬رسد که تعریف یاد شده علاوه بر طرح¬های صنعتی به معنای خاص کلمه شامل مدل-های صنعتی در صورتی که واجد شرایط مقرره در قانون باشد هم می¬گردد.
12. آنچه که به موجب قانون یاد شده مورد حمایت قرار می¬گیرد، طرح صنعتی است نه کالا و فرآورده¬ای که طرح صنعتی در آن تبلور یافته است.
13. اگرچه در تعریف کالا به صورت یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی در نظر گرفته شده است، لیکن بنظر می¬رسد چنانچه طرح صنعتی بر روی قسمتی از کالا که بصورت جداگانه ساخته و فروخته می¬شود نیز تبلور یابد، قابل حمایت باشد، زیرا خود در واقع نوعی کالا جداگانه تلقی می¬شود.
14. با توجه به تدکید قانون بر تغییر ظاهری کالا روشن است که اجزاء ترکیب دهنده یک محصول که با استفاده معمولی از آن محصول قبال رویت نیستند نمی توانند در قالب طرح صنعتی مورد حمایت قرار گیرند.
15. ماده 20 قانون مصوب 1386، صرفاً به تغییر یک کالا توجه کرده و ایجاد و خلق یک کالا را مورد توجه قرار نداده است؛ در حالی که بسیاری از طرح¬های صنعتی از همان ابتداء خود به شکلی نو بروز می¬یابند، بدون اینکه کالای دیگری را تغییر دهند.
16. برخی معتقدند اگر در جمله اول تعریف، «هرگونه ترکیب خطوط یا رنگ¬ها» به «ترکیب خطوط و رنگ¬ها» تغییر یابد بهتر افاده مقصود کند،زیرا هم ترکیب خطوط به تنهایی را شامل می¬شود، هم ترکیب رنگ¬ها به تنهایی و هم ترکیب خطوط با رنگ¬ها را در صورتی که طبق نص قانون، ترکیبی از خط و رنگ نمی¬تواند طرح صنعتی باشد، در حالی که در بسیاری از طرح-های صنعتی دو بعدی، ترکیبی از خط و رنگ هستند.
17. با توجه به تعریف طرح در قانون ایران بنظر می-رسد که امکان تبلور بالقوه طرح بر روی یک کالای صنعتی یا صناعی دستی کافی باشد و برخلاف قوانین خیلی از کشورها لازم نیست که حتماً طرح بر روی کالا تبلور پیدا کند و نمونه¬ای از کالا هنگام تسلیم اظهارنامه به اداره ثبت طرح صنعتی ارائه شود. البته واضعیت آئین¬نامه در بند (5) ماده 73 آئین نامه، اداره ثبت طرح را مخیر کرده¬¬اند چنانچه طرح صنعتی سه بعدی باشد، ماکتی از آن را به همراه اظهارنامه مطالبه کند.
18. با توجه به تعریف طرح در ماده 20 قانون، اینکه این قانون بتواند فرآیند تولید محصول یا روش ساخت محصول را تحت پوشش و حمایت قرار دهد یا خیر صراحتی وجود ندارد و بنظر می¬رسد که روش یا فرآیند ساخت مربوط به کارکردهای فنی باشد که در اینخصوص با توجه به قسمت اخیر ماده 20 قانون، باید از شمول تعریف طرح خارج باشد. البته لازم به ذکر است که در قوانین خیلی از کشورها همانطور که در مباحث مربوط خواهیم دید، روش¬های ساخت یا فرآیند ساخت، در قالب قانون طرح صنعتی مورد حمایت نخواهد بود.
19. در برخی از قوانین، ویژگی منحصر به فرد به عنوان یکی از شرایط ماهوی طرح آمده است. طرح در صورتی دارای ویژگی فردی است که تأثیر کلی آن بر روی یک مصرف¬کننده آگاه متفاوت باشد با تأثیر کلی هر طرح دیگری که قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت یا تاریح حق تقدم در دسترس عموم قرار داه شده است. بنظر قسمت اخیر ماده 84 آئین نامه مصوب 1387 مبنی بر اینکه طرح مورد درخواست باید از دید یک کاربر آگاه، متفاوت از طرح-هایی باشد که قبلاً در اختیار عموم قرار گرفته است، در صدد تعریف و تأمین شرط فوق است.
20. به موجب ماده 92 طرح حمایت از مالکیت صنعتی، هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ¬ها و هر گونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ¬ها و یا بدون آنها به گونه¬ای که چنین ترکیب یا شکل، به فرآینده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی شکل ظاهری خاصی را بدهد، طرح صنعتی است. این تعریف با تعریف مقرر در ماده 20 قانون مصوب 1386 اختلاف ماهیتی ندارد و صرفاً از نظر نگارشی در تعریف قبلی تغییراتی داده شده است.
همچنین قسمت اخیر ماده 20 قانون مصوب 1386 حذف و به عنوان یکی از مصادیق ماده 93 طرح پیشنهادی، از حیطه حمایت از طرح صنعتی خارج شده است.