سابقه تاریخی ثبت طرح صنعتی درکشورها

تعریف طرح صنعتی در نگاهی که به گذشته می اندازیم و سابقه تاریخی ثبت طرح صنعتی درکشورها وقتی تولید کالا رشد فزاینده ای پیدا کرد اهمیت موضوع ثبت طرح صنعتی هم به موازات آن بیشتر شد.چرا که این رقابت تنگاتنگ بین تولیدکنندگان در عرصه بازار و مشتری مداری باعث شد که کالاهای جدیدتر با ظاهر بهتر برای مصرف کننده نمود پیدا کنند.به همین منظور در سال 1787 میلادی اولین قانون حمایت از طرح های صنعتی در کشور انگلستان مصوب شد هر چند بطور تخصصی به شکل امروزی آن نبود.در واقع چاپ روی پارچه اولین زنگ بود که به صدا درامد، به میزان 2 سال از آن طرح ها حمایت می کرد.چند سال بعد یعنی سال 1840 در قانون حمایت از اختراعات انگلیس چند ماده ای هم به طرح های صنعتی اختصاص داده شد.دو سال بعد هم طرح های زینتی مورد حمایت قانونگذار انگلستان واقع شدند.
در کشورهای که دارای نظام حقوقی نوشته هستند نیز اگر بخواهیم سابقه تاریخی ثبت طرح صنعتی درکشورها بررسی کنیم باید اشاره کنیم که برای اولین بار در قانون مالکیت ادبی و هنری مصوب 1793 میلادی فرانسه طرح های صنعتی مورد حمایت قرار گرفتند. همچنین در سال 1806 میلادی در این کشور قانون حمایت از طرح¬های صنعتی و نساجی به تصویب رسید.
اولین قانون ایران که در رابطه با علائم تجاری(برند) و صنعتی در سال 1304 به تصویب رسید، راجع به طرح های صنعتی مطلبی نداشت. در قانون اختراعات و علائم تجاری مصوب 1310 نیز صرفاً حمایت از اختراعات و علائم تجاری مورد توجه قانونگذار قرار گرفت و در رابطه با طرح صنعتی قانون یاد شده فاقد هرگونه مقرره بود.
در قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348که راجع به حمایت از مالکیت ادبی و هنری می باشد، اگرچه برخی از مصادیق طرح مورد حمایت قرار گرفته است؛ لیکن عملاً هیچگونه حمایتی برای طرح صنعتی به شرح که در ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری آمده است، پیش بینی نشده بود و در واقع طرح های صنعتی که قابلیت تبلور بر روی کالاها را داشت، فاقد هرگونه حمایت بود.
قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 که برخی از مصادیق حقوق مالکیت معنوی را در بستر مبادلات الکترونیک مورد حمایت قرار می دهد، در رابطه با حمایت از طرح های صنعتی هیچگونه مقرره ای ندارد.
در قانون ساماندهی مد و لباس مصوب 1385، طرح ها و الگوهای تولید شده پارچه و لباس که مبتنی بر نمادهای ایرانی، اسلامی است مورد حمایت قرار گرفته و این مصادیق در قالب قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و همچنین قانون ثبت اختراعات و مالکیت صنعتی قابل حمایت تشخیص داده شده اند. البته همانطور که قانون یاد شده صراحت دارد این قانون تنها طرح ها و الگوهای تولید شده روی پارچه و لباس را شامل می¬شود و مصادیق دیگر طرح صنعتی را مورد حمایت قرار نمی دهد. مضافاً اینکه در قانون از طرح صنعتی هیچگونه تعریفی نشده است.
در قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و آیین نامه مربوط به آن که در سال 1387 به تصویب رئیس قوه قضاییه رسیده است، برای اولین بار در نظام حقوقی ایران، قوانین و مقررات تقریباً جامعی برای حمایت از طرح های صنعتی پیش بینی شده است، و در واقع نظام حقوقی ایران، ساز و کار و نظام خاصی را برای حمایت از طرح های صنعتی تدارک دیده است و با پیش بینی این ساز و کار حمایتی، ایران توانسته است مفاد کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی که از سال 1337 عضویت در آن را پذیرفته و مکلف به حمایت از طرح های صنعتی بوده، به مرحله اجراء در آورد. البته قانون یاد شده به صورت آزمایشی است و فصل دوم آن اختصاص به طرح های صنعتی دارد.

اهمیت سابقه تاریخی ثبت طرح صنعتی درکشورها و حمایت از طرح های صنعتی در بعد بین المللی نیز به کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی مصوب 1883 میلادی برمی گردد. در این کنوانسیون از طرح صنعتی تعریفی به عمل نیامده است.
در بند (2) ماده (1) کنوانسیون، طرحها و مدل های صنعتی به عنوان یکی از مصادیق مالکیت صنعتی تلقی شده است.
همچنین کنوانسیون پاریس در ماده 5 ، به موضوع طرح های صنعتی اشاره کرده است و در این کنوانسیون هیچ مطلبی راجع به طریق یا طرق حمایت از طرح صنعتی بیان نشده است
با توجه به مراتب فوق، کشورهای عضو می توانند از طریق تصویب قوانین خاص برای حمایت از طرح های صنعتی، تعهد فوق را رعایت کنند. با وجود این مقرره آنها همچنین می توانند از طریق اعطای چنین حمایتی بر طبق انون حق تکثیر یا قانون علیه رقابت مکارانه، تعهد مورد نظر را عملی سازند. به هر حال راه حل عادی و متعارف که توسط تعداد زیادی از کشورها برای رعایت تعهدات مندرج در ماده 5 کنوانسیون اتخاذ شده این است که یک نظام خاص حمایتی برای طرح های صنعتی از طریق ثبت یا اعطای گواهی در نظر گرفتها ند.
موافقتنامه لاهه سند دیگر بین المللی است که راجع به ثبت بین المللی طرح های صنعتی است. این سند در سال 1935 میلادی در هلند به تصویب رسیده و تا کنون چندین بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است.
در رابطه با طبقه بندی طرح های صنعتی نیز موافقتنامه لوکارنو در سال 1968 میلادی به تصویب رسیده است.
بخش چهارم موافقتنامه تریپس نیز احتصاص به طرح های صنعتی دارد.
ماده 25 موافقتنامه راجع به شرایط حمایت است.
در بند (1) ماده فوق، واضعیت موافقتنامه، شرایط ماهوی حمایت از طرح را مقرر داشته اند و این اختیار را به اعضاء داده اند که طرح های که اساساً تحت تأثیر ملاحظات فنی و کارکردی هستند را از شمول حمایت خارج کنند.
در بند (2) ماده یاد شده، اعضاء مکلف شده اند که شرایط تضمین حمایت از طرح های منسوجات را به نحوی از حیث هزینه و بررسی و یا انتشار تعیین نمایند که لطمه ای نامعقول به فرصت درخواست و تحصیل و حمایت از طرح های یاد شده وارد نگردد. همچنین بموجب قسمت اخیر این بند، اعضاء مخیر شده اند که حمایت از طرح های منسوجات را در قالب نظام های خاص حمایت از طرح های صنعتی یا کپی رایت فراهم نمایند.
ماده 26 موافقتنامه نیز اختصاص به حمایت از طرح صنعتی دارد.
در بند (1) ماده فوق، واضعیت موافقتنامه حقوق ناشی از ثبت طرح های صنعتی را متذکر شده و ساخت، فروش یا ورود اقلام حاوی طرح را منوط به کسب اجازه از صاحب طرح نموده اند مشروط بر اینکه اعمال مذکور برای مقاصد تجاری باشد.
در بند (2) ماده فوق، واضعین موافقتنامه، استثنائات محدودی را در مورد حمایت از طرح های صنعتی مقرر داشته اند؛ البته مشروط بر اینکه استثنائات مذکور مغایرتی غیر معقول با استفاده معمولی از طرح های صنعتی مورد حمایت نداشته باشد و به منافع مشروع مالک طرح با توجه به منافع مشروع اشخاص ثالث، لطمه ای غیر معقول وارد نیاورد.
براساس بند (3) ماده فوق، مدت حمایت از طرح حداقل 10 سال خواهد بود.
در خاتمه لازم به ذکر است که ایران از بین اسناد بین المللی فوق صرفاً به کنوانسیون پاریش برای حمایت مالکیت صنعتی ملحق شده است.
همچنین اگر چه در ماده واحده قانون اجازه الحاق دولت ایران به اتحادیه عمومی بین المللی معروف به پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی مصوب 1337، به دولت اجازه داده شده است الحاق خود را در موقعی که مقتضی بداند به اتحادیه بین المللی اشکال و ترسیمات صنعتی پیمان لاهه اعلام دارد؛ لیکن تاکنون دولت الحاق به معاهده یاد شده را ضروری ندانسته است. البته با توجه به قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری که در آن طرح های صنعتی به صراحت مورد حمایت قرار گرفته است و نظر به ضرورت حمایت بین المللی از طرح های صنعتی، الحاق به معاهده یاد شده در این مقطع زمانی، کاملاً احساس می گردد؛ بویژه اینکه بنظر با توجه به ماده واحده یاد شده، ضرورتی ندارد که معاهده فوق در مجلس شورای اسلامی مورد تصویب قرار گیرد و تصویب هیئت وزیران کفایت می نماید.
مقایسه طرح صنعتی و اختراع
با توجه به ماده (1) قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده های خاص را ارائه می کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می نماید.
با توجه به تعریف اختراع به شرح فوق و همچنین تعریف طرح صنعتی به شرحی که در ماده 20 قانون یاد شده آمده است، مشخص است که بین طرح صنعتی و اختراع تفاوت اساسی وجود دارد، زیرا طرح صنعتی به ظاهر کالا و دقیقاً جنبه ای از یک کالا که تزیین شده و با رعایت اصول هنری به وجود آمده است، مربوط می شود و با ضرورت های کاربردی و فنی تعیین نمی گردد، در حالی که اختراع چه محصول و چه فرآیند قبل از هر چیز ضرورتاً به وسیله جنبه کاربردی اش تعیین می شود. به عبارت دیگر، طرح صنعتی به سیما و ظاهر یک وسیله و کالا که جنبه زیبایی شناختی و تزئینی دارد، مربوط می شود. در حالی که در اختراع جنبه اختراعی و آفرینشی آن مورد توجه است.
تفاوت دیگر اختراع و طرح صنعتی این است که حمایت از طرح صنعتی را نمی توان برای مثال به علت عدم استفاده از آن نظیر آنچه که در مورد اختراع مصداق دارد. قطع نمود.
همانطور که در قسمت اخیر ماده 20 قانون یاد شده آمده است، چنانچه در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مورد نظر باشد، مشمول حمایت قانون طرح های صنعتی نخواهد بود و می-تواند در صورت دارا بودن ویژگیهای مربوط، در قالب اختراع یا اختراعات کوچک و مدل اشیاء مفید مورد حمایت قرار گیرد.
مقایسه طرح صنعتی و علائم تجاری
با توجه به ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، هرگونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط رنگ ها و یا بدون آن، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است.
با توجه به تعریف فوق و تعریف علامت تجاری که صرفاً نشانی است برای تمیز کالاها و خدمات از یکدیگر، روشن است که میان این دو از حیث تعریف، هدف، شرایط ثبت، نحوه حمایت و مدت حمایت تفاوت اساسی وجود دارد. البته علیرغم تفاوت میان علائم تجاری و طرح صنعتی به شرح فوق، بعضاً مواردی وجود دارد که شکل طرح یا بسته بندی یک محصول خاص از جمله ویژگی متمایز کننده آن تلقی شود و به عنوان یک علامت تجاری سه بعدی قابل حمایت باشد. بطری کوکاکولا یا شکل مثلثی شکلات Taberone را می توان به عنوان نمونه ذکر است.
مضافاً اینکه شاید ثبت این طرح ها در قالب علامت تجاری به نفع باشد؛ زیرا مدت حمایت از علامت تجاری نامحدود است در حالی که مدت حمایت از طرح صنعتی در نظام داخلی کشورها محدود است. (معمولاً بین 10 تا 25 سال). همچنین هزینه ثبت علامت تجاری با طرح های صنعتی متفاوت و معمولاً هزینه ثبت طرح صنعتی بیشتر از علامت تجاری است.
در خاتمه بحث و اهمیت موضوع سابقه تاریخی ثبت طرح صنعتی درکشورها می توان گفت که اگر چه طرح های صنعتی و علائم تجاری هر دو در رابطه با محصولات و کالاها هستند لیکن کارکرد آنها متفاوت است. هدف و کارکرد طرح های صنعتی معرفی و تعیین شکل محصول و عمدتاً زینت دادن به آن است و هدف عمده علائم تجاری ایجاد تمایز میان محصولات و خدمات اشخاص از محصولات و خدمات رقباه است.

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

13 + 9 =